Zgodnie z art. 57 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Podstawą przyjęcia winy małżonka jest ustalenie, że jego zachowanie przyczyniło się do powstania lub pogłębienia rozkładu. Za postępowanie zawinione uznane być mogą także te zachowania jednego z małżonków, które co prawda stanowią reakcję na niezgodne z obowiązkami małżeńskimi postępowanie drugiego małżonka, jednak przekraczają pewne dopuszczalne granice przyzwoitości (np. awantury, obelgi).

Poniżej wymienione zostaną, oczywiście jedynie przykładowo, te zachowania, których ustalenie przez sąd w postępowaniu rozwodowym, może stanowić podstawę przypisania małżonkowi winy rozkładu pożycia.

Istotą małżeństwa są między innymi stosunki płciowe między małżonkami. Odmowa przez jednego ze współmałżonków współżycia fizycznego może zatem stanowić podstawę przypisania temu małżonkowi winy rozkładu pożycia. Oczywiście dla oceny winy decydujące znaczenie mają motywy takiej odmowy. Odmowa współżycia fizycznego przez małżonkę, nad którą mąż się znęcał, nie stanowi więc zawinionej przez nią przesłanki rozkładu pożycia małżeńskiego.

W katalogu zawinionych przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego mieści się niewierność rozumiana nie tylko jako cudzołóstwo, lecz także wszelkie inne zachowania się małżonka wobec osoby płci przeciwnej, które mogą stwarzać pozory cudzołóstwa lub w inny sposób wykraczają poza granice przyjętej normalnie obyczajowości i przyzwoitości. Na przykłady naruszenia wierności małżeńskiej wskazał w licznych orzeczeniach Sąd Najwyższy. Wymienić tu można np. związanie się małżonka z inną osobą węzłem uczuciowym, w którym nie dochodzi do cudzołóstwa, ale któremu towarzyszą wyznania miłości i pocałunki, czy też zamieszkiwanie przez zamężną kobietę przez dłuższy czas z innym mężczyzną w warunkach stwarzających pozory zdrady małżeńskiej.

Zawinioną przez jednego z małżonków przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego stanowi niewątpliwie trwałe i pozbawione jakiegokolwiek uzasadnienia opuszczenie przez niego wspólnego domu. Zachowanie takie jest naganne moralnie i traktować je należy jako porzucenie współmałżonka. Nie można natomiast uznać za zawinione spowodowanie rozkładu pożycia opuszczenie przez żonę z dziećmi wspólnego domu w sytuacji poważnego zagrożenia ze strony męża jej bezpieczeństwa osobistego oraz bezpieczeństwa wspólnych dzieci.

Agresywne zachowanie wobec współmałżonka to nie tylko naruszanie jego nietykalności cielesnej (bicie), ale także m.in. używanie pod jego adresem wulgarnych, obraźliwych słów, poniżanie jego godności osobistej, szykanowanie, rozgłaszanie wiadomości zniesławiających małżonka. Podkreślić trzeba, że opisane wyżej zachowania są niedopuszczalne i mogą zostać uznane za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia także wtedy, gdy były tylko reakcją na poważne przewinienie drugiej strony, np. zdradę.

Do zawinionych przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego z pewnością zaliczyć należy alkoholizm. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż nałogowe pijaństwo prowadzi do rozpadu rodziny w związku ze zmniejszonym zainteresowaniem alkoholika losami założonej przez siebie rodziny, wydatkowaniem pieniędzy na alkohol i przez to pozbawianiem najbliższych środków koniecznych do zaspokojenia ich podstawowych potrzeb, agresywnymi zachowaniami itp. Z danych statystycznych wynika, iż alkoholizm jest przyczyną około 23% rozwodów. Warto zacytować w tym miejscu jeden z wyroków Sądu Najwyższego, w którym wskazano, że: „Ze względu na drastyczność zachowywania się małżonka uzależnionego od alkoholu, nie można – na płaszczyźnie prawa i konkretnych okoliczności sprawy – wymagać od drugiego małżonka dalszego pożycia z nim, jeżeli sprzeciwia się temu dobro rodziny, a w szczególności dobro małoletnich dzieci stron.”

Bezczynny tryb życia może przejawiać się z jednej strony nieusprawiedliwionym powstrzymywaniem się przez małżonka od wykonywania pracy zarobkowej, z drugiej zaś brakiem dbałości o rodzinę, dzieci, dom. W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy wskazał, że okoliczność, iż zdolny do pracy małżonek nie podejmuje pracy zawodowej bądź pracuje w stopniu wysoce niedostatecznym może być przyczyną rozkładu pożycia nawet wówczas, gdy sytuacja materialna rodziny nie wymaga przyczyniania się przez tego małżonka do zaspokajania potrzeb rodziny. Z kolei w innym wyroku Sądu Najwyższego czytamy, że powodem powstania rozkładu pożycia małżeńskiego może być notoryczne zaniedbywanie przez żonę wychowywania małoletnich dzieci połączone z bezczynnym trybem życia.

Za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego można uznać tego z małżonków, który przejawia niezasługujące na aprobatę zachowania wobec członków rodziny swego współmałżonka. Wskazanymi przez Sąd Najwyższy przykładami takich zachowań są: utrudnianie współmałżonkowi wypełniania obowiązku troski o fizyczny i duchowy rozwój dzieci z poprzedniego małżeństwa oraz znieważanie i bicie matki współmałżonka.

Powyższy katalog nie ma oczywiście charakteru zamkniętego. Wskazane w nim zostały te sytuacje, które na przestrzeni kilkudziesięciu lat praktyka sądowa uznała za zawinione czyny mogące prowadzić do rozkładu pożycia małżeńskiego. Nie można jednak zapominać, iż przypisanie winy w rozkładzie pożycia nastąpić może w szeregu innych przypadków, gdy stwierdzone zostanie, że określone zachowania jednego z małżonków bądź obojga są sprzeczne z określającymi obowiązki małżonków przepisami prawa bądź regułami moralnymi, zachowania te są przez nich zawinione, a ponadto między postępowaniem małżonków i rozkładem pożycia istnieje związek przyczynowy. Zanim więc zdecydowany na rozwód małżonek złoży pozew z wnioskiem o zaniechanie orzekania o winie w rozkładzie pożycia małżeńskiego, co dzieje się niezwykle często, warto, by zastanowił się, czy w jego sprawie nie zachodzą jednak przesłanki do orzeczenia rozwodu z winy współmałżonka. Orzeczenie o winie w wyroku rozwodowym nie jest bowiem jedynie sztuką dla sztuki, lecz ma decydujące znaczenie przede wszystkim z punktu widzenia roszczeń alimentacyjnych między byłymi małżonkami.