Kancelaria Radcy Prawnego Ewa Jagodzińska-Antczak we Wrocławiu

Stwierdzenie praw do spadku – kiedy do notariusza, a kiedy do sądu

Polskie prawo nie nakłada na spadkobierców obowiązku uzyskania stwierdzenia praw do spadku. Są jednak sytuacje, w których udokumentowanie statusu spadkobiercy okazuje się konieczne. Jest tak np. wtedy, gdy następca prawny zmarłego chce zostać wpisany w jego miejsce do księgi wieczystej jako nowy właściciel nieruchomości.

Jaki dokument stanowi dowód na to, że dana osoba jest spadkobiercą?

Jeszcze kilkanaście lat temu jedynym dokumentem stwierdzającym nabycie spadku przez spadkobiercę było wydane przez sąd postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Od 2 października 2008 r. dokumentem takim jest również sporządzony przez notariusza akt poświadczenia dziedziczenia.

Czy dla możliwości wyboru między sądowym i notarialnym stwierdzeniem nabycia spadku ma znaczenie data śmierci spadkodawcy?

Tak, aktu poświadczenia dziedziczenia nie można bowiem sporządzić, jeśli spadkodawca zmarł przed 1 lipca 1984 r. W grę wchodzi wówczas jedynie droga sądowa.

Czy spadkobiercy zawsze mają wybór między sądowym i notarialnym stwierdzeniem nabycia spadku?

Akt poświadczenia dziedziczenia nie jest instytucją w pełni alternatywną w stosunku do sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Obowiązujące przepisy wprowadzają bowiem istotne ograniczenia, gdy idzie o dopuszczalność sporządzania przez notariuszy aktów poświadczenia dziedziczenia. Zasady, na jakich notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, wynikają z ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst. jedn. Dz.U. z 2008 r., Nr 189, poz. 1158 ze zm.). Chociaż zatem możliwość uzyskania stwierdzenia praw do spadku u notariusza niesie ze sobą pewne udogodnienia dla spadkobierców, to są jednak takie sytuacje, gdy skorzystanie z tej opcji okazuje się niemożliwe.

Czy nabycie spadku na podstawie testamentu można udokumentować aktem poświadczenia dziedziczenia, czy tylko postanowieniem wydanym przez sąd?

Co prawda zgodnie z przepisami ustawy Prawo o notariacie notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia nie tylko ustawowego, ale i testamentowego, to jednak nie uczyni tego w sytuacji, gdy podstawą dziedziczenia jest testament szczególny, tzn. testament ustny, testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym oraz testament wojskowy. Wtedy po stwierdzenie nabycia spadku trzeba udać się do sądu. Ponadto notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia w sytuacjach wątpliwych, np. gdy nie ma pewności co do ważności testamentu. Wówczas także wchodzi w grę tylko droga postępowania sądowego.

Kiedy jeszcze notariusz nie sporządzi aktu poświadczenia dziedziczenia?

Katalog tych sytuacji jest dość długi. Tutaj wspomnę tylko o kilku. Na przykład konflikt między zainteresowanymi powstały np. na tle ważności pozostawionego przez spadkodawcę testamentu wyklucza możliwość sporządzenia przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Notariusz zobowiązany jest odmówić sporządzenia tego aktu także wówczas, gdy, nawet pomimo zgodnego stanowiska zainteresowanych, poweźmie wątpliwość co do tego, kto powinien dziedziczyć spadek, albo jaka jest wysokość udziałów w spadku poszczególnych spadkobierców, a w przypadku, gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, także, gdy nie ma pewności co do osoby, na której rzecz spadkodawca zapis ten uczynił lub co do przedmiotu zapisu. Notariusz nie jest bowiem uprawniony do tego, by rozstrzygać jakiekolwiek wątpliwości w kwestiach istotnych dla ustalenia następstwa prawnego po zmarłym. Decydować może tu tylko sąd.
Oczywiste jest, iż aktu poświadczenia dziedziczenia nie można sporządzić także wówczas, gdy już wcześniej został w stosunku do danego spadku sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia bądź wydane zostało postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.03

Który sąd jest właściwy do wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku?

Spadkobierca nie ma niestety żadnego wyboru, jeśli chodzi o sąd spadku. Co do zasady wyłącznie właściwy jest tutaj sąd rejonowy ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Nie oznacza to, iż postanowienie wydane przez inny sąd byłoby nieważne, jednak sąd znajdujący się w dogodnej dla spadkobiercy lokalizacji z całą pewnością nie zajmie się sprawą, która nie należy do jego właściwości. Wniosek o stwierdzenia nabycia spadku złożony w niewłaściwym sądzie zostanie przekazany do sądu właściwego.

Czy zasady ustalania sądu właściwego miejscowo w sprawach spadkowych dotyczą także notariuszy przy sporządzaniu aktów poświadczenia dziedziczenia?

Nie, akt poświadczenia dziedziczenia może sporządzić notariusz z dowolnie wybranej przez spadkobiercę kancelarii notarialnej.

Czy sądowe i notarialne stwierdzenie praw do spadku wymaga osobistego stawiennictwa wszystkich spadkobierców?

Na rozprawę w sprawie spadkowej sąd wzywa co prawda wszystkie osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, jednakże do wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku najczęściej wystarczy obecność i złożenie zapewnień spadkowych przez kilku, a nawet tylko jednego spadkobiercę. Natomiast, aby notariusz mógł sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, do jego kancelarii muszą równocześnie udać się wszystkie osoby wchodzące w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi oraz osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Muszą być one obecne przy spisywaniu przez notariusza protokołu dziedziczenia, a następnie złożyć swoje podpisy na akcie poświadczenia dziedziczenia. Nieobecność choćby tylko jednej ze wskazanych wyżej osób spowoduje, iż notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Pewnym rozwiązaniem może być tutaj ustanowienie pełnomocnika przez osobę nie mogącą stawić się w kancelarii notarialnej.

Czy istnieją jakiekolwiek ograniczenia czasowe, gdy idzie o możliwość uzyskania sądowego bądź notarialnego stwierdzenia praw do spadku?

Nie, ograniczeń takich nie ma.

 

Powyższy artykuł ma na celu jedynie przybliżenie czytelnikom omawianego zagadnienia. Nie należy traktować go jako porady prawnej w konkretnej sprawie. W celu uzyskania pomocy prawnej zapraszam do kontaktu. 

 

Sprawdź również: